افغانستان د هغو هېوادونو په کتار کې راځي، چې له نورو هېوادونو سره ګډې اوبه لري د ګاوڼدیو هېوادونو له ډلې یو هم تاجکستان دی، چې د آمو دریا حوزې پر مټ، یې اوبه ازبکستان او ترکمنستان ته هم ځي. له ترکمنستان او ایران سره د هریرود-مرغاب حوزې پر مټ، له ایران سره د هلمند سیند حوزې او له پاکستان سره د کابل سیند د حوزې پر مټ نښتی دی. افغانستان د سيمې په داسې نقطه کې پروت دی، چې د ګډو اوبو د حوزو کابو ټولې سرچينې هم په هېواد کې دننه دي او وروسته ګاونډيو هېوادونو ته بهېږي.
د افغانستان د اوبو مدیریت
اوبه د هېواد په پرمختګ او په انساني ژوند کې خورا مهم رول لوبوي او افغانستان د نړۍ د هغو هېوادونو له جملې څخه دی چې په پرېمانه اندازه اوبه لري. د اسلامي امارت په راتګ سره د هېوادوالو هیلې را پیدا شوې، چې نوی حکومت به د اوبو د ښه مدیریت او دوامداره پرمختګ لپاره ګامونه اوچت کړي او په دې برخه کې حکومت هم ډاډ څرګند کړی چې د اوبو د مدیریت په برخه کې به هڅه کوو.که څه هم په افغانستان کې له اوبو څخه د برېښنا د وړتیاوو په اړه کومه دقيقه څېړنه نشته، خو بیا هم په مجموعي ډول د انرژۍ کارپوهان پر دې موافق دي، چې په افغانستان کې له اوبو څخه تقریباً ۲۳ زره مېګاواټو د برېښنا توليدولو وړتیاوې شته او د دې ترڅنګ د اوبو د مدیریت سره به وکولای شو، چې له ۱۵مېلیون جریبه زیاتې شاړې ځمکې خړوبې کړو، چې له دې سره به له یوې خوا هېوادوالو ته د کار زمینه برابره شي او له بلې خوا به د کرنیزو توکو له اړخه خودکفاء کېدو ته یو څو قدمه ورنېږدې شو.
د آمو سيند حوزه:
آمو سيند د پامير له غرونو سرچينه اخلي او شاوخوا 227800 کيلومتره مربع سيمه تر پوښښ لاندې لري. دا سيند دوې مهمې شاخې لري، شمال ته يې د پامير سيند دی او سوېلي شاخه يې واخان سيند دی، چې له چقمقتين جهيل څخه سرچينه اخلي. دا دواړه سيندونه له یو ځای کېدو وروسته د پنج په نوم سيند جوړوي او تر علي خانوم پورې غځېږي. له کوکچې سيند سره له يو ځای کېدو وروسته آمو سيند جوړوي، آمو حوزه د مساحت، کلنيو اوبو اوسط اندازه، په دې حوزه کې مېشت نفوس او په کرنيز سکتور کې يې د ونډې له پلوه د افغانستان له پنځو سترو اوبيزو حوزو شمېرل کېږي. دغې حوزې په افغانستان کې د اوبو د ټولو حوزو 14 سلنه سيمه نیولې ده. همدا راز د افغانستان 14 سلنه نفوس تر دې حوزې لاندې راځي او په هېواد کې د ټولې کرنيزې ځمکې 23 سلنه يې له دې حوزې خړوبېږي. د دغې حوزې د اوبو کلنۍ کچه 22 میليارد متر مکعب تخمين شوې ده.
د تخمينونو له مخې، د پنج-آمو سيند حوزې په دښتو کې د ورښتونو کلنۍ کچه 336 ملي متره ده، په افغانستان کې د آمو حوزې د اوبو اخيستلو سيمه 90693 کيلومتره مربع ده، چې د ټولې حوزې 27 سلنه اوبه ترې ترلاسه کېږي او له تاجکستان وروسته دويم هېواد دی چې دغې حوزې ته ډېرې اوبه ورکوي.
د دې سیند ټول اوږدوالی 2540 کيلومترو ته رسېږي. 1250 کيلومتره يې له تاجکستان، ازبکستان او ترکمنستان سره د افغانستان په پوله کې بهېږي او په ارال بحيره کې پای ته رسېږي. په اوسط ډول يې هر کال 5.1 مليارد متر مکعب اوبه ازبکستان ته بهېږي، 49.6 مليارد متر مکعب اوبه يې تاجکستان ته او 1.5 مليارد متر مکعب اوبه يې هم ترکمنستان ته بهېږي. کافرنهان، وخش او نور سيندونه يې مهم مرستيالان بلل کېږي؛ خو د افغانستان په خاوره کې دننه يې پنج، کندز او کوکچه مهم مرستيالان سيندونه دي.
د قوشتېپې کانال:
د قوشتېپې کانال ۲۸۵ کیلو مټره اوږدوالی لري، چې د بلخ ولایت له کلدار ولسوالۍ پیليږي د دولت اباد ولسوالۍ په امتداد د جوزجان آقچې ولسوالۍ ته ځان رسوي او د فاریاب تر اندخوی ولسوالۍ پورې غځیږي یاد کانال ۱۰۰ متره پلنوالی او ۶.۵ متره ژوروالی لري د یاد کانال سروې په ۱۳۹۸ لمریز کال کې بشپړه شوې او په جوړېدو سره به یې تقریبا ۳ مېلیون جریبه ځمکه خړوبېدلی شي.
د قوشتېپې کانال ګټې
د قوشتېپې کانال د هېواد یو له حیاتي پروژو څخه شمېرل کیږي، که چېرې په یاده پروژه باندې کار پیل شي یو خو به د هېوادوالو په روحیه مثبت اغېز وکړي او ورسره به په مستقیم ډول ۱۲۰۰ کسانو ته د کار زمینه برابره شي، چې په جوړېدو سره يې تقریبا ۳ مېلیون جریب ځمکه خړوبیږي، چې د افغانستان د کرنې وړ ځمکې ۳۳ سلنه جوړوي.
احمدشاه راشد
