مقالی اوتبصرې

نقش دیپلماسی حضرت محمد(ص) در ساختار امت اسلامی

چکیده
اسلام نه تنها یک دین عبادی و اعتقادی بوده بلکه یک نظام کامل است که تمام عرصه های زندگی بشریت را شامل میگردد.
اهمیت دیپلماسی در ماهیت مسالمت جویانه بودن آن بوده چون مذاکره و گفتگو ازمهم ترین ویژگی دیپلماسی به شمار میرود، بنابر این برقراری صلح وآسایش، سعادتمندی، بهروزی، زندگی مسالمت آمیز و دوستانه در دستور کار اصلی این فعالیت قرار دارد تا جنگ را از میان بشریت برداشته و زمینه زندگی سالم را فراهم نماید تا انسانها بصورت برابر و برادر وار زندگی نمایند.
دیپلوماسی پیامبر اسلام را ما میتوانیم در اخلاق، سیاست و روش منسجم ساختن امت اسلامی و امت های غیر اسلامی در سیره آن حضرت صلی الله علیه وسلم به وضوح دید بطور مثال: وقتیکه پیامبر(ص) سفیران خود را به امپراتورهای فارس، روم وحکومت های موجود آن زمان، ازدولت نوپای مدینه میفرستاد با کلمات اطمنان بخش وصلح آمیز که حاوی پیام رسالت الهی بود نه غصب قدرت وکشورگشایی، بر خلاف قدرت ها وکشورهای زور گو ومنافع طلب دیروز وامروز که طمع به قدرت، چوکی، مال، نفوس و سرزمین دیگران داشته و دارند، ازالفاظ چون (اسلم تسلیم) یعنی اسلام بیاور، مطیع وفرمانبردار شو، قدرت، پادشاهی، مال وسرمایه، آبرو وسرزمینت برای خودت محفوظ بوده کاملا درامن میباشید وکسی به آن تعرض نمیکند استفاده میکرد.
مقدمه
در دنیا امروز که حرف از تکامل ارتباط و فرهنگ نوین یاد میشود وآنرا نمونه از پیشرفت بشریت می دانند ما می بینم که در عمل سیاست مداران به خود حق میدهند که تحت عنوان سیاست دیپلماسی حقوق و آزادیهای مردم را زیر سلطه قدرت خود گرفته و معامله نمایند و منافع جهان را در گروگان خود بگیرند. بنابر این راه و روش پیامبر اسلام حضرت محمد مصطفی صلی الله علیه وسلم مثل آفتاب روشن و برای همه و در همه عرصه ها بخصوص در بخش سیاست، کشور داری، ایجاد روابط میان امت اسلامی و کشور های همجوار از اخلاق و دیپلماسی فوق العاده استفاده مینمود، که نه تنها این دیپلماسی باعث تشکیل یک دولت مقتدر اسلامی و اتحاد همبستگی میان امت گردید بلکه این نحوه برخورد منتج به فتوحات بیشتر و گسترش نفوس و سرزمین های اسلامی شد.
درنتیجه قدرت های آن زمان بدون ترس وفشار مایل بودند که به دولت مدینه و رهبری آن«ص» مدغم شوند و ملت های آنها که از تاخت، تاز و ظلم قدرت های منافع طلب شان خسته شده بودند به ندایی مسالمت آمیز عدالت،آزادی، برابری،آرامش و همزیستی از آدرس پیامبر اسلام آن لبیک گفتند، چون زرین ترین راه نجات و زندگی انسان در جهان کنونی استفاده از راه و روش رسول الله (ص) در همه عرصه‌ها، خاصتا در بخش سیاست از اخلاق سیاسی و دیپلوماسی میباشد.
مفهوم دیپلماسی
دیپلماسی کلمه ای است که ریشه یونانی دارد( (DIPLOMA) وبه معنی نوشته ی طومار گونه یی است که به موجب آن امتیازهای خاصی به کسی داده میشود، واژه دیپلماسی کم کم پا فراتر از قلمرو یونان گذاشت و دولت های دیگر از این امر بی بهره نماندند و واژه دیپلماسی را به نمایندگان خود که در دولت غیر برای پیشبرد منافع علیای کشور شان ایفای وظیفه مینمودند اطلاق میکردند و آن نمایندگان را دیپلمات اما شغل ایشان را دیپلماسی قلمداد میکردند.
دیپلماسی عبارت است از اداره روابط بین المللی از طریق گفتگو و مذاکره میباشد. و کاربرد آن صرف به نمایندگی های دیپلماتیک و یا سیاست خارجی اشتباه است وفقط یکی از شیوه های هدایت گفتگو و تنظیم روابط دولت ها با دیگر بازیگران بین المللی است و در نتیجه دیپلماسی مفهوم جامع تر از مدیریت روابط بین الملل ، سیاست خارجی و خدمات دیپلماتیک را شامل میشود.
مفهوم کنونی دیپلماسی به اواخر قرن هجدهم بر میگردد، صاحب نظران در ارتباط دیپلماسی تعاریف متعدد را ارائه نموده اند، اما ویژگی بارز که میتوان از مجموع این تعاریف بدست آورد این است، که دیپلماسی ماهیت مسالمت جویانه دارد و مذاکره و گفتگو به صورت مسالمت آمیز از مهمترین ویژه گی دیپلماسی به شمار میرود، برقراری صلح و آسایش، سعادتمندی و بهروزی و زندگی مسالمت آمیز و دوستانه در دستور کار اصلی این فعالیت قرار دارد، تا جنگ را از میان بشریت برداشته و زمینه زندگی سالم را فراهم نماید تا انسانها به صورت برابر و برادر وار زیست و زندگی نمایند، در فرجام، همه ی این فعالیتها در حوزه سیاست خارجی صورت میگیرد.در عرصه سیاست، دول قبل از اینکه روش خصمانه را در پیش گیرند به راه حل مشکل بروز شده از طریق گفتگو
می پردازند تا قناعت جانب مقابل را فراهم نمایند.
مهم ترین ابزارهای دیپلماسی دراسلام
۱- ابزارسیاسی (مذاکره باسفیران ونماینده گان): اهمیت مذاکره ازدید گاه اسلام به ماهیت وحقیقت این روش بازمیگردد. اسلام به منظوردعوت وبسط تعالیم اسلامی، ازروش جدال احسن، استدلال ومناظره بهره می گیرد. درآیات مختلف قرآن کریم به روش های موعظه حسنه، حکمت وجدال احسن وانجام رسالت دعوت تأکید شده است. درتاریخ اسلام وسیره سیاسی پیامبر(ص)، نمونه های متعددی ازمذاکره های سیاسی وگفتگوهای برای گسترش اسلام وجلوی گیری ازجنگ مشاهده میشود. برای مثال ازمذاکره های آن حضرت(ص) با هیات نمایند گی یثرب درموسم حج، سالها قبل ازهجرت، که بعد ها زمینه بیعت طوایف اوس و خزرج را درعقبه اول و دوم فراهم آورد.
۲- ابزارتبلیغاتی و فرهنگی: باتوجه به اهداف دیپلماسی دراسلام که همواره برمحورتبلیغات وفعالیت های فرهنگی بوده و می توان به تأثیرگذاری این ابزاربه خوبی دست یافت اسلام برخلاف ادیان دیگر، ازنظرمخاطبان وگیرنده گان پیام،دارای جامیعت وفراگیری منحصربه فردی است. ومخاطبان خود راعموم ابنای بشرمی داند وقوم یا دسته خاصی را مخاطب نمی داند. عام بودن تعالیم اسلامی ماهیت جهانی آن است.ذکراین نکته حایٔزاهمیت است که دولت اسلامی، همواره بامحیط خارجی در تعامل بوده است.
۳- ابزار حقوقی: انعقاد پیام ها وقرارداد ها یکی دیگر از ابزار روابط خارجی حضرت محمد (ص) انعقاد قرارداد ها و پیمان های سیاسی بود. مانند پیمان عقبه، منشورمدینه و صلح حدیبیه رامی توان برشمرد.
۴- ابزاراقتصادی اسلام: ابزاراقتصادی دیپلماسی ازدیر باز حکومت ها، درکنارحفظ موجودیت، استقلال و تمامیت ارضی، درصدد دست یابی به منابع اقتصادی، فرصت های تجاری وبازرگانی وکنترول تجارت منطقه ای وبین المللی برآمده اند. قبل ازبعثت رسول الله (ص) دولت ها برای رفع این نیازخود بااستفاده ازجنگ، فشارنظامی، تسخیراراضی وبه تاراج بردن اموال سرزمین ها مبادرت می ورزیدن ولی آن حضرت (ص) بااستفاده ازتجارت، وشیوه های نفع دوطرفه زیربنای اقتصادی حکومت رامستحکم ساخت.
۵- تالیف قلوب: پیامبر(ص) درروابط خارجی خویش ازدعوت دین مبین اسلام تحت عنوان«تألیف قلوب»استفاده می نمود که برگرفته ازنص صریح آیه قرآن که در متون دینی آمده است؛
(سوره توبه ۶۰ ) بنابراین اصل تالیف قلوب که به مفهوم اختصاص دادن بخشی ازغنایم ومنابع مالی دولت اسلامی برای جذب قلوب مانند مصرف صدقات منحصربه گروه ها فقیران، عاجزان، مسکینان، متصدیان اداره صدقات، آزادی برده گان، تألیف قلوب و قرض دادن برای درمانده گان بود.
۶ـ ابزاربشردوستانه: عتق وفک رقبه ازنظراسلام انسان دارای کرامت است وبه عنوان اشرف مخلوقات خلیفه خدا درروی زمین می باشد.
دراین شریعت مقدس، اصل برآزادی انسان بوده وبرده داری یک امرعارضی تلقی می شود که برخلاف نظام آفرینش خداوند(ج) بوده و اسلام به آن به مثابه بیماری اجتماعی نگریسته وبه مبارزه باآن به پاخاسته است یکی ازابزارهای که اسلام برای مبارزه با این بیماری برگزیده، فک رقبه است. فک به معنی آزاد کردن، جدا نمودن دوچیزازهم است ورقبه جمع رقاب به معنی برده گان َآمده است. عتق را ازآن جهت فک گویند. که آزاد کننده است ومیان بنده وملکیت جدایی می اندازد.
۷- ابزارنظامی: پیامبرگرامی اسلام هرچند درابلاغ رسالت خویش، اصل را بردعوت مسالمت آمیزگذرانده بود، اما دربرخی ازمواقع به سبب شرایط خاص سیاسی واجتماعی آن حضرت (ص) به جنگ وشیوه قهرآمیزمنجرمی شد، که بابرسی آیات مربوط به جنگ به خوبی می توان دریافت که این رفتار، رفتاردفاعی بوده نه تهاجمی.
ازسوی الله (ج) دستور مقابله با کفارقریش واستفاده ازرفتارمبتنی بردفاع را دریافت کرد وآیه ذیل نازل شد؛ترجمه: (سوره حج آیه 39 ) رخصت دفاع ومقابله با دشمنان اسلام به جنگ جویان داده شد؛ چراکه آنان ازدشمن سخت ستم کشیدند وظلم دیدند والله(ج) برای یاری آنها قادر وتواناست.
اهداف دیپلماسی حضرت محمد (صلی الله علیه وسلم)
سیاست خارجی کشورهامعمولا دارای دوهدف است، اول اهداف عام هستند که هردولت فارغ ازنوع سیستم سیاسی باید به آنها بپردازند مانند تاُمین امنیت وانتظام به وضعیت داخلی کشور. دوم اهداف خاص هستند که باتوجه نوع ایدولوژی نظام یا به تجربه تاریخی، هویت فرهنگی وانقلابی، ساختاری اجتماعی وترکیب نخبه گان، جغرافیا و اسباب سیاسی طراحی میشوند. به هراندازه رابطه بین این اهداف نزدیک باشد سیاست خارجی مؤفق تری حاصل خواهد شد. درسیستم سیاسی حضرت محمد (ص) نیز اهداف درسطح داخلی واهداف درسطح بین المللی رهنمای عمل بوده که به مهم ترین اهداف بین المللی اشاره میشود.
۱- برقراری صلح: این اهداف درسیاست خارجی پیامبر(ص) برگرفته ازآموزه های قرآنی است. مانند فتح مکه که بادشمنان خود صلح ومداراعمل نمود و هیچ گاه دراهداف آن حضرت¬(ص) برخورد خشونت آمیز اتفاق نیفتاده است.
۲- رسانیدن پیام وحی به جهانیان: این هدف با توجه به رسالت جهانی اسلام طراحی شده است. در این نگاه اسلام دینی محدود به شبه جزیره باشد نیست، بلکه آخرین دین وحیانی ومورد نیازهمهٔ مردم درتمام جهان است.
۳- برقراری توحید وپرهیزازبت پرستی: اسلام دین مبارزه باشرک وبت پرستی دربین قبایل عرب آغازشد. وباتبیین شعار(لا اله الا الله) مکتب توحید وپرستش خدای یگانه را اریه داد بعد ازبرقراری این هدف درسطح داخلی به این هدف درسطح بین المللی ارایه شد. که برگرفته ازاین آیهٔ قرآن کریم است. ترجمه: (بگوای اهل کتاب بیاید ازآن کلمه حق که میان ماوشما یک سان است پیروی کنید که به جزٔخدای یگانه هیچ کس رانه پرستیم و چیزی را با اوشریک قرارندهیم)
(آل عمران ۶۴)
استراتژی حضرت محمد(ٌصلی الله علیه وسلم) درروابط دیپلماتیک
راهبرد پیامبر(ص) درپیشبرد اهداف اسلامی به سه شکل انجام می پزیرفت:
۱- استراتژی دعوت: درروابط خارجی اسلام، اساس دعوت به عنوان یکی از اصول اساسی مورد توجه وتأکید است. وخداوند(ج) درقرآن کریم فرمود:(با حکمت و اندرز نیکو بسوی پروردگارت دعوت نما وباآنها بطریقی که نیکوتراست استدلال ومناظره نما ) لذا حکمت ونیکوی در دعوت همواره استراتیژی اول پیامبر(ص) دردیپلماسی بود ومتناسب باشرایط زمانی ومکانی صورت می گرفت.
۲- استراتژی صلح: دراسلام وسیره نبوی اصل درروابط برپایه صلح استواراست واستراتژی صلح نقش پیمان ها وقرارد ها را می توان مهم ارزیابی نمود که دررأس آن صلح حدیبیه قرارداشت که درادامه به تفصیل آن پرداخته ایم.
۳- استراتژی جهاد: استراتیژی جهاد در اسلام مشروعیت دارد که منطبق به شرایط وفلسفه جهاد باشد. هدف واقعی جهاد در اسلام رهایی مستضعفین ومحرومان است که زیرچتر طاغوت گرفتار آمده وازفضای فکری لازم جهت آشنای با آموزه های اسلامی محروم شده اند.
درامر جهاد اجبار به پزیرش اسلام وجود ندارد بلکه حاکمیت اندیشه های اسلامی، مبارزه بافساد وهرآنچه که مانع سعادت وکمال بشری است، مورد توجه وبرخورد قرار می گیرد.
بررسی نقش سفرا در سیاست خارجی حضرت محمد (ص)، موضوع تحقیقی مفصل و جدا گانه است، اما پیامبر(ص) به لحاظ انتخاب سفرا برای رساندن پیام خود بسیار حساس و آینده نگر عمل مینمود. در یک جمع بندی میتوان گفت سفرا که رسول الله (ص) آنها را به مناطق خاص می فرستاد دارایی ویژگی های بودند که عبارت است از:
– داشتن اخلاق نیک
– آگاهی ویژیی از محل ماموریت و حکومت آن
– دانستن زبان آن منطقه یا داشتن همراه
– داشتن شجاعت و حسن ظاهر
– عدم تعظیم در برابر حاکم زمان
– مسلط بودن به اسلام و قدرت جواب به سولات پیش آمده
ویژگی های سفرا در اسلام را میتوان در چهار نوع صفات ظاهری، باطنی، ایمانی و اخلاقی و اکتسابی دسته بندی کرد.
ارسال نامه ها و سفیران حضرت محمد (ص):
مهم ترین ابزارسیاست خارجی پیامبر(ص) نامه های آن حضرت (ص) است. هرچند روش های دیگرمانند فرستادن سفیر و ملاقات با دیگران درسیره سیاسی حضرت محمد (ص) ثبت شده است. فرستادن سفیریکی ازابزارها بوده ولی گسترده آن به وسعت نامه ها نبوده است وتنها در اواخر حکومت ایشان فعالیت سفرا ازنظم بندی برخوردارشده بود. سفرا معمولاً همراه نامه به سرزمینی اعزام می شدند و وظیفه آنها تحویل نامه وتبیین ویژه گی های دین اسلام بوده است درسیستم سیاسی مدینه مسؤلیت های دیپلماتیک نیز وجود داشت بطوریکه عده ای مسؤلیت پذیرش هیأت کشورهای دیگررا داشتند وشخصی مانند زید بن ثابت مسؤلیت ترجمه راعهده داربود.وگروهی دیگرتحت نظارت مغیره بن شعبه مسؤلیت رهنمایی نماینده گان دیگرکشورها دربرخورد با حضرت محمد(ص) راداشتند. واین مسؤلیت تشریفاتی شامل مکان خاص برای ملاقات بود. عده ای شمار نامه های حضرت محمد(ص) را ۳۱۶ نامه ذکرکرده اند که ۱۴۷ مورد آن درتاریخ اشاره شده ولی متنی ازآنها دردست نیست. درمورد نامه های که متن آنها موجود است اختلاف نظرهای وجود دارد. اختلاف درمتون بیشتربه دلیل موجود نبودن متن وسماعی بودن آنها است. برخی ازنویسنده گان نامه ها، پیمان نامه ها، معاهده های صلح وامان نامه های آن حضرت محمد(ص) راکه عقد کرده ۲۴۶ مورد ذکره که نشان ازپویایی وبالنده گی دولت آن حضرت(ص) درعرصه روابط خارجی میباشد. نامه به خسرو پرویز پادشاه ساسانی (ایران): پیک رسول الله به خسرو پرویز رسید، خسرو پرویز نامه را پاره کرد و به پیک فرمود ((اگر پیک نبودی دستوری قتل تو را میدادم ))
نامه به امپراطور روم: پیک رسول الله (ص) نزد هراکلیوس رفت و او را پذیرفت و پس از مطالعه نامه تحت تاثیر قرار گرفت، او کسانی را مامور کرد که در فلسطین بگردند و یکی از مردان منطقه پیامبر (ص) را پیدا کنند و نزد او بیاورند، تا تحقیات بیشتری در باره اسلام و پیامبر آن داشته باشد، جالب آنکه ابوسفیان را پیدا کردند که برای تجارت به فلسطین آمده بود. او را نزد هراکلیوس آوردند، چون ابوسفیان در آن وقت دشمن پیامبر(ص) بود، شروع به بد گویی کرد، اما هراکلیوس گفت «تو پاسخ پرسش های من را بده» او از پاسخ های ابوسفیان دریافت که پیامبر(ص) فرستاده الله (ج) است و گفت : «اگر آن گونه باشد که تو پاسخ من را دادی قطعآ او رسول الله (ج) است»نقل شده که او می خواست اسلام بیاورد، ولی از سوی اسقف ها و مقامات حکومتی تهدید شد از اینرو منصرف شد. نامه به مصر: مقوقس پادشاه مصر هم که تابع امپراطوری روم بود اسلام را نپذیرفت ولی ادب کرد و هدایایی برای رسول الله (ص) فرستاد که نشان صلح با اسلام بود. در عرف سیاسی آن زمان باز گرداندن هدایایی مقامات بزرگ مملکتی نشانه وقوع جنگ بود، حضرت محمد (ص) هدایا را پذیرفت.
نامه به پادشاه حبشه: نجاشی پادشاه حبشه دعوت پیامبر (ص) پذیرفت و به دین مقدس اسلام مشرف شد.
نامه به پادشاه غصان (اردن): حارث بن ابی شمر غصانی بی احترامی و خیانت کرد و پیک رسول الله (ص) را شهید ساخت، در حالیکه پیک مصونیت دارد حتی اگر پیک جنگ باشد.
ویژه گی های خاص درساختارنامه های پیامبر(صلی الله علیه وسلم)
۱- شروع نامه ها با سلام و (بسم الله الرحمن الرحیم) که بیان گرتوحید وحدانیت الله (ج) است.
۲- احترام به القاب زمام داران: که مبیین در نظرگرفتن اصل کرامت، شرافت واحترام به شخصیت طرف مقابل میباشد.
۳- احترام به مقدسات مخاطبین به دلیل حکم صریح قرآن کریم، جهت نرم شدن دل آنها به پذیرش اسلام.
۴- احترام به قلمرو وحکومت مخاطبان به دلیل اینکه او برای یک هدف والا تر ازمادیات دنیوی عمل می نمود وبه آنها تلقین می نمود که تاج وتخت، مال وثروت وسرزمین شما مصؤن ومتعلق به شما است.
کاربرد دیپلماسی پیامبرصلی الله علیه وسلم
صلح حدیبیه یکی از معاهده های پیامبر اسلام است که در آن نمونه بارز از دیپلوماسی مورد استفاده قرار گرفته
است.
متن معاهده صلح حدیبیه
۱ـ ترک ده سالهی جنگ میان قریش و پیامبر«ص».
۲-اجازه انعقاد پیمان برای هریک از دو طرف با قبیله های که تمایل به آنها دارند. وتعرض به هم پیمان هریک ازطرفین، درحکم تعرض به خود آنهاست.
۳- اگرکسی ازقریش مسلمان شد وبه مدینه پناه آورد، حضرت محمد (ص) باید اورابه قریش باز گرداند اماچنانچه مسلمانی ازاسلام برگشت وبه قریش پناه برد مسلمانان نمی توانند او را بازگردانند.
۴- راه تجاری شمال – جنوب بازمیشود، کاروان های دوطرف درقلمرو یک دیگرامنیت خواهد داشت.
۵- مسلمانان امسال بدون زیارت کعبه وبی آنکه حج بجا آورند ازحدیبیه بازخواهد گشت، ولی ازسال آینده می توانند به مکه بیایند، بدون سلاح استثنای شمشیردرغلاف، جهت محافظت وقریش تعهد می کند که سه روز شهر را برای زیارت آنها تخلیه کنند.
۶- تبلیغ اسلام درمکه آزاد باشد ومسلمانان مکه بتوانند آزادانه مراسم مذهبی خودرا انجام دهند وکسی حق سرزنش وآزار آنها را نداشته باشد. این پیمان از اهمیت والای برای پیامبر«ص» و یارانش بر خوردار بود، چون در ورای این پیمان پیامبر«ص» توانست استفاده اعظمی را نماید، خداوند(ج) نیز با انعقاد این پیمان مژدهی پیروزی را به پیامبر«ص» میدهد و آیه مبارکه فتح نازل میشود. ترجمه (ما بی تردید راه رسیدن به پیروزی آشکاری را برای تو گشودیم). (فتح 1) بعد از انعقاد پیمان حدیبه پیامبر«ص» دستاوردهای زیادی به همراه داشت قرار ذیل:
۱- امنیت ده ساله موجب فعال تر شدن سیاست پیامبر«ص» در تمام نقاط
۲- به رسمیت شناختن اقتدار سیاسی پیامبرص و دولت او در مدینه
۳- ایجاد روابط مستقیم با مردم مکه و دعوت آنان به اسلام
۴- جداکردن قریش از هم پیمانان یهودی آن
۵- افزایش قدرت سیاسی و نظامی مسلمانان
۶- مهار کردن خطرات قریش به قبایل که تا کنون از ترس قریش فرصت نزدیک شدن به پیامبرص را نداشتند.
۷- اجازه ورود به مکه برای انجام دادن مراسم حج
۸- پایه گذاری فتح مکه وشکست کامل مشرکین
۹- مشرکین دست ازآزارمسلمین برداشتند
۱۰- اسلام آوردن چند ازسران مشرکین مانند خالد بن لید مغزمتفکر نظامی وسیاسی عمرو بن عاص که درعرصه نظامی مورد توجه بود.
۱۱- آغاز تبلیغ جهانی اسلام، آغازارسال پیک ونامه ها به کشورهای همسایه مانند ایران، روم، مصر، حبشه، غسان(اردن) ، بهرین وغیره…
نتیجه گیری
پیامبرگرامی اسلام (ص) با تشکیل حکومت اسلامی در پی تحقق عدالت اجتماعی ازطریق شناساندن واجرایی نمودن قوانین الهی بود، لذا آن حضرت (ص) تحقق این هدف رادر ابعاد مختلف سیاست داخلی وخارجی مورد توجه جدی قرار داده وسعی نمود که با بسط وگسترش اندیشه های اسلامی این امر(عدالت اجتماعی) رامحقق نماید.
بنابر این باتحقق عدالت اجتماعی در سطح جامعه بشری که یکی ازاهداف و آرمان اسلام است، صلح وفضای امن در بین جامعه بوجود آمده و در راستای تحقق آن جامعه اسلامی مرحله به مرحله از آیات قرآن کریم و سنت پیامبر اسلام(صلی الله علیه وسلم) استفاده نمایند، زمامداران ودولت مردان اسلامی باید برای پیشرفت وتطبیق نظام اسلام در امورات داخلی و خارجی از دیپلوماسی پیامبر اسلام الگو و نمونه گرفته تا جامعه بشری را از تخریب سیاست های منفعت طلبانه و سلطه گرایانه به دور و محافظت کرده باشند.
منابع
قرآن کریم
۱ـ صحیح البخاری
۲- سجادی، عبدالقیوم، دپلیماسی و رفتار سیاسی در اسلام، ۱۳۹۰، انتشارات دانشگاه خاتم النبیین (ص).
۳- خالد، عمرو، اخلاق مؤمن، ۱۳۹۳، مترجم، اسکندری فر، سمیّه، چ۱، چ دقت، تهران.
۴- گولن، محمد فتح الله، نور جاویدان، ۱۳۹۴، ج۱، مترجم:فیض محمدعثمانی، چ۳، ناشر_انتشارات باران امید/کابل افغانستان.
۵- محسنی، محمد آصف، روش جدید اخلاق اسلامی،۱۳۸۷،چ۳، انتشارات علمی فرهنگی خاتم النبیین(ص)
۶- فخری، عبدالصبور و دیگران،انتشارات کرومان،چ۲،تاریخ نشر۱۳۹۴

پوهیالی محمد یوسف صدیقی / استاد دیپارتمنت داخل خدمت کندز

Related Articles

ځواب دلته پرېږدئ

ستاسو برېښناليک به نه خپريږي. غوښتى ځایونه په نښه شوي *