مقدمه
انسان موجود اجتماعی است و زندگی در اجتماع بنابر فطرت و سرتوشت انسان ها؛ بدون اختلاف و تعرض به منافع همدیگر نخواهد بود. لذا ایجاب می نماید تا به منظور حفظ نظم و استقرار ثبات و تأمین عدالت درجوامع، قواعد و مقرراتی حاکم باشد. که خوشبختانه این مهم با دستاتیر آسمانی بالخصوص دین مقدس اسلام و در پرتو آن در قوانین وضعی نیز جهت اعاده نظم در جامعه، اصلاح و تربیت مجدد مجرمین مد نظر گرفته شده است. این قواعد و مقررات در شریعت اسلام حسب احوال به بخش های جداگانه ( حدود، قصاص، دیات و تعزیرات) تقسیم گردیده است، اما در قوانین وضعی تمام انواع جرایم مذکور، تحت عنوان تعزیرات مورد بحث قرار می گیرد.
اجرای تعزیر در فقه اسلامی، بر دلایل خاصی چون ارتکاب معصیت، انجام رفتار فساد انگیز و مغایر مصالح عمومی و ارتکاب اعمال خلاف شریعت که مشمول حدود، قصاص و دیت نباشد، استوار است. ازنظر حقوق جزا و به پیروی از اصل قانونیت جرایم و جزاها، معیار عملی نمودن تعزیر ارتکاب عملی است که قانون آن را جرم بداند و برای آن جزا، «تعزیر» پیش بینی نماید. بناٌ مطابق حکم فوق، اعمال مجازات تعزیری صرف بر اساس حکم قانون صورت می گیرد.
بنابراین اهمیت موضوع و هم به خاطر مقایسۀ تعزیر شرعی و تعزیر قوانین وضعی، بخصوص تعزیرات مندرج کود جزای افغانستان و تثبیت جایگاه برین مقصد از وضع تعزیر در شریعت اسلام، در بحث حاضر حسب توان علمی خویش، تعزیر را در پرتو احکام شریعت اسلام و قوانین وضعی تحلیل شده و رعایت آن را در قوانین نافذۀ کشور، بخصوص کود جزای افغانستان، به بررسی گرفته ایم.
توضیح
مفهوم تعزیر
تعزیر در لغت؛ مصدرِ (عزّر) مأخوذ از کلمۀ (عزر) به معنای رد و منع است و نیز تعزیر به معنی منع کردن، تأدیب، منع، مجازات کردن و گوشمالی دادن، نکوهش کردن، ملامت و سرزنش کردن، ادب کردن و چوب زدن است.
همچنان کلمه تعزیر که مصدر باب تفعیل است به معنی تعظیم و نصرت (یاری) آمده است؛ باری تعالی می فرماید: ترجمه: تا ایمان بیاورید به خدا و رسول وی و رسول را تعظیم و مدد کنید. اعراف/157. تعزروه به معنی تعظموه و تنصروه، است. و همچنین به معنی اهانت هم بکار می رود. می گویند فلان شخص را تعزیر کرد یعنی او را برسبیل زجر و تأدیب به موجب گناهی که از وی صادرشده است، اهانت نمود.
تعزیر در اصطلاح شرعی، عبارت از عقوبت غیر مقدر است که حقی را برای خدا یا برای مردم، در هر معصیتی که در آن غالباً حد یا کفاره نباشد، واجب می نماید. به عبارت دیگر؛ تعزیر تأدیبی است که شریعت اسلامی برای هیچ یکی از آن ها؛ مجازات معین و مشخصی وضع نکرده است.
ازنظر حقوقدانان، اصطلاحاً تعزیر در معانی ذیل بکار رفته است:
1-تأدیب غیر مجرم؛ مانند تأدیب پدر فرزند را.
2-جزا جرم هایی است که نص برای آنها حد معین نکرده باشد، خواه آن جزا راجع به مواردی از جرم بوده باشد ناظر به حقوق عمومی یا خصوصی. تعزیر اختصاص به صغایر ندارد.
به عبارت دیگر؛ تعزیر عبارت از مجازات غیر معین که از یک نصیحت عادی شروع شده، الی اعدام را در برمی گیرد و توسط دولت تطبیق می گردد.
تعزیر در شریعت اسلامی و قوانین وضعی:
در شریعت اسلامی، روش قانون گذاری طوری است که برای جرایم تعزیری غالبا مجازات معینی را پیشبینی نه نموده است. ازین رو تعزیر شرعی گاهی با قول است مانند توبیخ، پند و اندرز و گاهی عملی است بر حسب حال و خصوصیات شخصیتی مرتکب و عمل خلاف انجام شده مانند دره، بند کردن، تبعید و عزل. ابو داود روایت کرده است که مرد مخنثی را پیش پیامبر (ص) آوردند که دست وپایش را حنا بسته بود، پیامبر (ص) پرسید که حال او چیست ؟ گفتند: او به زنان تشبه می کند. پیامبر (ص) دستور داد او را به نقیع تبعید کنند، گفتند: ای رسول خدا او را بکشیم ؟ فرمودند: «إنی نهیت عن قتل المصلین» به راستی مرا از کشتن نمازگزاران منع کرده اند.
تعزیر با خراب کردن و ویران کردن خانه ها و خراب کردن باغ و بستان ها و از بین بردن کشت و زرع و میوه ها و درختان جایز نیست. همانگونه که تعزیر با بریدن بینی و بریدن گوش یا بریدن لب ها یا بریدن انگشتان جایز نیست چون این گونه موارد از اصحاب روی نداده است و معروف نبوده است.
تعزیر در شریعت اسلامی از صلاحیت امام و حاکم است؛ در مواردی مشخص و موضوع معین پدر و مادر، سید و مالک برده و کنیز و شوهر نیز صلاحیت تعزیر را دارد.
نتیجه گیری:
با اقتباس از موارد متذکره، نتیجه می گیریم که در شریعت اسلامی، اجرای تعزیر بر انجام رفتار مفسده انگیز و مغایر مصالح عمومی و دلایل خاصی نظیر ارتکاب معصیت و اعمال خلاف شریعت استوار است که مشمول حدود، قصاص و دیت نباشد، مگر متضمن مفسدۀ اجتماعی یا فردی و درنهایت اختلال کنندۀ نظم عمومی و انتظام اجتماعی است که حکومت اسلامی به منظور حفظ نظام و جلوگیری از مفاسد اجتماعی و اصلاح فرد و جامعه آن ها را جرم می شناسد و مرتکبین آن را تعزیر می کند.
درحالی که ازنظر حقوق موضوع و قوانین جزائی، با توجه به اصل قانونی بودن جرم و مجازات، ملاک اعمال تعزیر، ارتکاب رفتاری است که قانون آن را مجرمانه بداند و برای آن تعزیر معین کند.
تعزیر در شریعت اسلامی، باب وسیعی است و به حاکم اجازه می دهد تا از آن در مورد هر جرمی که شارع برای آن حد یا کفاره تعیین نکرده باشد، جزا پیشبینی نموده و برای هر طبقه و دسته ای از مجرمان مجازات مناسبی همچون حبس، ضرب جلد (شلاق)، تبعید، توبیخ و امثال آن را تعیین کند. تعزیر در قوانین نافذه کشور با توجه به اصل قانونیت جرم و مجازات، هیچ عمل و رفتاری جرم، هیچ جزای قابل تطبیق، هیچ کسی مجرم و قابل مجازات نیست مگر با حکم محکمه با صلاحیت و مطابق احکام قانونی که قبلاً آن را پیش بینی نموده باشد.
منابع
1. قرآن کریم
2.سید سابق، حدود و تعزیرات از فقه السنه، مُترجم محمدموسی نهمت، انتشارات مشعل، کابل، سال 1389 ش.
3.عوده، عبدالقادر، جرم و ارکان آن، جلد دوم، مُترجم دکتر حسن فرهودی نیا، ناشر انتشارات پاداوران، چاپ اول، تهران، سال 1389 ش.
4.کود جزا، جریدۀ رسمی، شمارۀ مـسلــل، (1260)، کابل، 1396 ش.
پوهیالی احسان الله حسن دایزنگی
