چکیده
از دیدگاه اسلام، عدالت یک وظیفه اجتماعی است که در هدایت جامعه به سوی کمال نقش خاصی دارد. از این رو، پیامبران الهی به مثابه مروجین عدالت در تلاش برای اجرایی نمودن آن بوده اند. از نکات قابل تأمل، نقش عدالت، در زندگی معنوی عدالت پیشگان و بستر سازی برای جامعه معنوی است. عدالت نه تنها در یک بعد فردی، بلکه در بعد اجتماعی نیز افزون بر جنبه عملی، بعد ارزشی دارد. بنابراین، عدالت مطرح در اندیشه اسلامی، عدالتی است که انسان را در جهت دهی به معنویت، کمک می رساند.
کلید واژه: عدالت، زندگی معنوی، اسلام
مقدمه
دین مبین اسلام، دین است که اساس آن را عدالت تشکیل می دهد. از آغاز دعوت به توحید، پیامبر اکرم (ص) عدالت را به مردم آغاز نموده است و با گفتار و رفتار خویش، به ترویج آن پرداخته است. قرآن کریم به عنوان برنامه ساز زندگی بشریت، حاوی آیات فراوانی در زمینه اهمیت و برپایی عدالت می باشد. این کتاب مقدس، هدف بعثت پیامبر اسلام (ص) را در حقیقت ابلاغ عدالت بیان می دارد.
مفهوم عدالت
عدالت اساس شریعت و رکن مهم اسلام است. در اندیشه اسلامی، عدالت ریشه الهی و آسمانی دارد و عدالت انسانی نیز، نشأت یافته از همان عدل الهی می باشد (مکارم شیرازی، ۱۳۶۸، ۴، ۳۰۱). اهمیت عدالت تا جای است که هدف و مقصد از ارسال پیامبران را، برپایی عدالت بیان نموده و گاهی مومنان را به عدالت امر می نماید (زکی، ۱۳۸۴، ۸).
آثار عدالت در زندگی معنوی
۱. اجرای مسئولیت
مسلمانان معنوی، مسلمانان مسئولیت پذیر است؛ زیرا می دانند که اجرای مسئولیت و انجام دستورات خداوند(ج) از وظایف دینی او به شمار می رود. چنانچه خداوند(ج) می فرماید: «بگو: اطاعت کنید خدا را و اطاعت کنید پیامبر خدا را و اگر سرپیچی نمایید، پیامبر مسؤول تکالیف خویش است و شما مسؤول تکالیف خود. اگر از او اطاعت کنید، هدایت خواهید شد. بر پیامبر چیزی جز ابلاغ آشکار نیست» (نور: ۵۴).
۲. اخلاص
اخلاص، یعنی خالص کردن نیت از شائیبه¬ها، این همان چیزیست که در همه شئون زندگی از ما خواسته شده و وجود آن باعث رسیدن به رستگاری ابدی و نبودش موجب خسران خواهد بود (شبر، ۱۳۸۵، ۴۴). قرآن کریم در این مورد چنین صراحت دارد: ترجمه «آگاه باشید که دین خالص از آن خدا است» (زمر: ۳). دینی که در آن اخلاص نباشد نزد خداوند ارزش ندارد.
۳. فراهم کردن زمینه تقوا
یکی از آثار دیگر عدالت در زندګی معنوی، زمینه سازی برای تقوا می باشد. در اینجا منظور از زمینه سازی تقوا این است که انسان به واسطه انجام بعضی از کار¬های نیک و اجتناب از کار¬های ناشایسته خود را از عذاب دهد، تقوا نامیده می شود. چنانچه در قرآن کریم آمده است ترجمه: «عدالت پیشه کنید که به تقوا نزدیکتر است. از نافرمانی خداوند بپرهزید، که خداوند از آنچه انجام می دهید، آگاه است» (مائده: ۸).
۵. محبت خدا و خلق خدا
منظور از محبت خدا در این نوشتار، یکی دیگر از آثار عدالت است که موجب تقویت رابطه خدا و بندګان او می ګرددِ؛ خداوند او را دوست می دارد و او نیز خدا را. محبت یک حالت روحی و نفسانی است که در دل انسان نسبت به آنچه که ملایم و هماهنگ با خواسته¬ها و امیال او است به وجود می آید. قرآن کریم در این مورد چنین تذکر داده است، ترجمه: «کسانیکه ایمان آورده اند و کار¬های شایسته انجام داده اند، خوشا به حالشان و سر انجام خوش دارند» (رعد: ۲۹).
۶. آرمش درونی
آرمش درونی یکی دیگر از آثار عدالت در زندگی معنوی انسان می باشد. زندگی معنوی با یاد خدا و عشق او همواره باعث آرمش روح و روان انسان می گردد. خداوند(ج) می فرماید ترجمه: آگاه باشید که با یاد خدا دل¬ها آرمش می یابد (رعد: ۲۸).
نتیجه گیری
عدالت یکی از باور¬های مسلمانان شناخته می شود. تحقق عدالت در استقرار آن که سبب رهایی او از لجنزار ظلمت، بخل، حسد و ماده پرستی می گردد، از سوی اسلام مورد تأکید فراوان قرار گرفته است. عدالت در پرتو معنویات از طریق شناسایی او به اصول و ارزش¬های والای انسانی از قبیل تقوا، اخلاص در عمل، خود سازی که جهان با او آباد می گردد، به آرمش می رسد. عدالت مطرح در اندیشه اسلامی، عدالتی است که انسان را در جهت دهی به معنویت سوق دهد، یعنی زندگی معنوی با وجود عدالت در تمام بخش¬های آن رنگ معنوی دارد و رفتاری عادلانه است که در آن نور معنویت موج می زند.
منابع
۱. قرآن کریم.
۲. زکی، حفیظ الله، (۱۳۸۴)، ماهنامه تخصصی، حقوقی و فرهنگی عدالت، سال هفتم، شماره ۲۸.
۳. شبر، سید عبدالله، (۱۳۸۴)، مترجم: محمد رضا جباران، ج ۱۲، انتشارات هجران.
۴. مکارم شیرازی، ناصر، (۱۳۶۸)، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
پوهیالی باقر شیدایی
