کفالت یتیم از نظر شریعت

یتیم همواره در دین اسلام از جایگاه خاصی برخوردار بوده است و برای آن حقوق بخصوصی داده شده است زیرا یتیمان همواره کسی ندارند که از آنها حمایت نماید لذا دین اسلام حقوق ایشان را مشخص ساخته است و برای کسانی که برای یتیمان کمک مینماید و پیامبر ما نیز درین باره فرموده هایی داشتند و همدردی و کمک با یتیمان را از آموزه های دین اسلام قرار داده است. باید ضمن مراعات احساسات و عواطف این کودکان از حیث ایجاد سرور و خشنودی قلبی اقدام شود. پیامبر اسلام صلی الله علیه و سلم اجر عظیمی را برای نیکی با یتیمان وعده داده است. از جمله‌ی تشویقات پیامبر صلی الله علیه و سلم در این مورد فرموده زیر است: گرامی ترین منزل میان مسلمانان خانه‌ای است که در آن به نیکی خدمت شود و یتیم در آن سکونت داشته باشد. چه ارج و اهمیتی بالاتر از این که پیامبر صلی الله علیه و سلم خیریت وارزشخانه‌ی مسلمان را درنیکی به یتیم قرار داده است؟
گفتار اول: مفهوم یتیم
یتیم در اصل به معنای تنها و منفرد است و در افراد انسان، به انقطاع و جدایی کودک از پدر یا از دست دادن او قبل از سن بلوغ اطلاق می‌شود. یتیم در اصطلاح مفسرین نیز دارای معنای ویژه‌ای است؛ چنان که مرحوم علامه طباطبایی (رحمه الله) می‌گوید : «یتیم به کسی گفته می‌شود که پدرش را از دست داده و این واژه برای شخصی که مادرش مرده، به کار نمی‌رود. برای یتیم در اسلام شامل احکام خاصی دارد، از جمله اینکه محجور است و نمی‌تواند در اموال و حقوق مالی و امور غیرمالی (مانند حق قصاص و طلاق) تصرف کند. در قرآن۲۳ ایات راجع به یتیم سفارش شده است. به همین گونه احادیث مختلفی راجع به کرامت یتیم دارد که در مقاله هذا در مورد آن بحث خواهد گردید. توجه به یتیم در میان امت های قبل از رسالت محمدی نیز هویدا بوده است، موسی پیامبر از خداوند سؤال نمود: پاداش کسی که یتیمی را سرپرستی نماید چیست؟ الله جلّ مجده در سوره آل عمران ایه 44 در پیامبرموصوف تذکردا ده شده است.
جز اول- اهمیت یتیم از قرآن : در باره ایتام آیات متعددی دیده می‌شود که در پاره‌ای از آیات، بی اعتنایی به یتیمان را علامت کفر و نفاق می‌شمارد و می‌فرماید: الله جلّ جلاله در قرآن مجید سوره ماعون 1-2﴾ فرموده است: ترجمه: آيا كسى را كه [روز] جزا را دروغ مى‏خواند. و در جای دیگر خداوند (ج) می‌فرماید: (سوره الفجر، 17) ترجمه:چنان نیست که شما خیال می‌کنید بلکه شما یتیمان را گرامی نمی‌دارید.
جز دوهم- سرپرستی ایتام: قرآن کریم و سنت نبوی امر سرپرستی کودکان یتیم را از بهترین و پسندیده‌ ترین امور به حساب می‌آورند. و مؤمنان را در این راستا راهنمایی و تشویق می‌نمایند، تا در جامعه یتیمی آواره نماند و در پناه مؤمنان نیازهای آنها برطرف شود. الله جلّ جلاله در قرآن کریم سوره، بقره آیه۲۲۰) ترجمه: از تو درباره یتیمان می‌پرسند، بگو اصلاح کار آنان بهتر است و اگر زندگی خود را با زندگی آنها بیامیزید، آنها برادران دینی شما هستند. از آیه یاد شده بر می‌آید که بهترین محیط برای کودکان یتیم، محیط طبیعی خانواده است و پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) جای دادن یتیم در منزل و تأمین نیازمندی‌های او را باعث قبولی اعمال در پیشگاه خداوند دانسته است. در حدیث دیگری فرموده: «در خانه‌ای که یتیم باشد، رحمت و برکت الهی در فضای آن خانه حاکم خواهد شد.» و باز می‌فرمایند: «من و سرپرست یتیم، در بهشت در کنار هم خواهیم بود.
گفتار دوهم: شیوه‌های رفتاری با ایتام
الله جلّ جلاله درقرآن کریم سوره نسا، آیه 8) می‌فرماید: ترجمه: و چون هنگام قسمت میراث، خويشان (خويشانى كه ارث نمى‌برند) و يتيمان و فقيران حضور يابند چيزى از آن اموال به آنان روزى دهيد. تنها مساله ی مادیات مهم نیست. ما باید مساله ی عاطفی این بچه‌ها را حل کنیم. نباید بگذاریم که احساس کمبود کنند. گاهی می‌بینیم که یک فرد پولدار از دنیا می‌رود. مسلما این بچه که پدر خود را از دست داده است احتیاجی به پول ندارد. ما باید جای خالی عاطفی پدر را برای او پر کنیم حضرت علی (کرم الله وجه) می‌فرماید: «هر مرد و زن با ایمانی که از روی مهربانی دست خود را روی سر یتیمی بکشد، خدای متعال به عدد هر مویی که دست خود را روی آن می‌گذارد، یک ثواب برای او می‌نویسد.
اثرات محبت به یتیم: ترفیع درجات و محو سیئات، از امیرالمؤمنن حضرت علی(کرم الله وجه) روایت است فرموده‌اند: هر مرد و زن با ایمانی که از روی مهربانی دست خود را روی سر یتیمی بکشد خدای متعال به عدد هر مویی که دست خود را روی آن می‌گذارد یک ثواب برای او می‌نویسد. اگر شما بچه‌ ها و خانواده مردم را احترام کردید، خداوند هم کاری می‌کند که مردم هم به خانواده شما احترام بگذارند. اگر کسی بچه‌های مردم را تحقیر کند، خداوند هم صحنه‌ای پیش می‌آورد که بچه‌های او در تاریخ تحقیر شوند. رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌فرمایند: برای یتیم چون پدر مهربان باش و بدان که هر چه کشت کنی همان را درو خواهی کرد.
جزدوم: احترام به یتیم در یهود: احترام به یتیم مخصوص دین اسلام نیست! بلکه در دین یهود نیز از اهمیت بر خوردار است. الله جلّ جلاله درقرآن کریم سوره بقره آیه۸۳) فرموده است: ترجمه: از یهودی‌ها هم پیمان گرفته بودیم که به یتیم‌ها احترام بگذارند؛ و به یاد آورید زمانی را که از بنی اسرائیل پیمان گرفتیم که جز خداوند یگانه را نپرستید و نسبت به پدر و مادر و نزدیکان و یتیمان و بینوایان نیکی کنید. نابع: قرآنکریم وحدیث نبوی صلی الله علیه وسلم و آثارصحابه کرام

پوهنیار مفتی اسدالله» واحدی»