بخش دوم / ابوالیاس جهادوال
در شماره قبلي در رابطه به نوعيت، تاريخچه، تعاريف، خدمات، مزايا و مدل‌ّ هاي حکومت داري الکترونيکي معلومات ارائه شد. بناءً در اين بخش تلاش شده تا به شرايط تحقق و نقش اين شيوه حکومت داري در تأمين شفافيت معلومات ارائه شود :
شرايط تحقق
حکومت داري الکترونيکي، نياز به مقدمه عام جامعه معلوماتي و بسترهاي نرم و سخت
( سافت و هارد ) خاص دارد. از قوانين حقوقي و مسائل خاص مربوط به اسناد ديجيتل و امضاي الکترونيک گرفته تا آموزش‌هاي مهارت هاي معلوماتي و بالاخره ايجاد شبکه هاي ارتباطي، بانک ها و پايگاه هاي معلوماتي، همه گي از شرايط تحقق نظام الکترونيک شمرده مي شود. در اين زمينه تحقيقي از سوي گروه استراتژي بين المللي شوراي پاسيفيك صورت گرفته و نتايج آن توسط پنج شـــركت بزرگ طراحي استراتژي هاي موفقيت آميز پياده سازي حکومت الكترونيك ارائه شده است، كه بر اساس هر كشور بايد به‌منظور تحقق حکومت الكترونيكي به 10 سؤال زير پاسخ دهد:
1 – چرا به دنبال الكترونيك كردن نظام هستيم؟
2 – آيا ما چشم انداز روشن و اولويت هاي مشخصي براي حکومت الكترونيكي داريم؟
3 – ما براي چه نوع ازمدل هاي نظام الكترونيكي آماده‌گي داريم؟
4 – آيا اراده و تعهد سياسي لازم براي پيش برد تلاش هاي مربوط به نظام الكترونيكي وجود دارد؟
5 – آيا بهترين پروژه هاي پياده سازي حکومت الكترونيكي را انتخاب كرده ايم؟
6 – چگونه بايد پروژه هاي حکومت الكترونيكي را طراحي و عملي كنيم؟
7 – چگونه بر مقــاومت درون حکومتي براي پياده سازي نظام الكترونيكي غلبه كنيم؟
8 – چگونه پيشرفت پروژه هاي پياده سازي نظام الكترونيكي را اندازه گيري كنيم؟
9 – نحوه ارتباط بخش حکومتي و خصوصي در پياده سازي نظام الكترونيكي چگونه است؟
10 – حکومت الكترونيكي از چه راه هايي و چگونه مي تواند مشاركت شهروندان را در امور عامه بيشتر و بيشتر كند؟
درباره نحوه گسترش حکومت داري الكترونيكي در كشورهاي مختلف جهان تحقيقاتي به عمل آمده است كه منتج به موارد ذيل شده است:
1 – هر كدام از منابع علمي و تحقيقي، مدل و يا روش خاص خود را براي تشريح مراحل مورد نياز، جهت پياده سازي نظام الكترونيكي ذكر كرده اند؛
2 – پياده سازي نظام الكترونيكي به مثابه انتقال از يك نوع سيستم حكومتي به نوع ديگري از اداره امــور است، بنابراين، روش هاي پياده سازي حکومت داري الكترونيك ماهيتي تكاملي دارند، و بيشتر شبيه به ساخت يا ايجاد يك سيستم جديد مي باشد؛
3 – به نظر مي رسد كه پروسه ايجاد و توسعه نظام الكتــرونيكي يك پروسه پيوسته است و به طور معمول در 4 و يا 5 گام پيموده مي شود.
شفافيت
شفافيت در عصر حاضر که گرايش به سمت جهاني شدن بيشتر شده، از اهميت خاصي برخوردار بوده، و هموار به عنوان يکي از اساسي ترين و مهم ترين ارکان مبارزه با فساد اداري در حکومت داري خوب است. همچنان، آگاهي هرچه بيشتر نهاد هاي غير حکومتي و مردم از تصميم گيري ها، سياست گذاري ها و روش هاي اجراي آنها توسط حکومت کننده‌گان و مسوولان در عرصه هاي گوناگون حکومت‌داري مورد توجه انديشمندان و صاحب نظران واقع گرديده است.
شفافيت به معناي ارائه حق معلومات مردم به مردم با ويژه‌گي هاي ذيل است:
– در زمان مناسب؛
– در قالب مناسب؛
– با کيفيت مناسب؛
– در محل مناسب؛ و
– به مخاطب مورد نظر.
هر گونه اصلاح و بهبود نظام، بدون فهم شفافيت، همانند قدم زدن در خانه‌ي تاريک و البته بي نظم و آشفته اي است، که بدون نور، هر قدمي (حتي با نيت اصلاح) مي تواند بسيار خطرناک باشد. لذا شفافيت مانند نوري است که مسائل را روشن مي‌کند، ابهامات را از بين مي‌برد و پس از آن نسبت به مسائل فکر و براي آنها تدابير گرفته شود.
در واقع هدف از درخواست شفافيت اجازه دادن به شهروندان، بازار ها يا نظام‌ها مي‌باشد تا ديگران را در قبال سياست‌‌ها و عملکرد هاي خود پاسخگو نگهدارند. بنابراين شفافيت را مي توان به منزله معلوماتي دانست، که از سوي نهاد ها منتشر مي‌شوند و مربوط به ارزيابي اين نهادها است.
در دهه هاي اخير، که با رشد بي نظير تيکنالوژي معلوماتي به همراه بوده است، بشر با استفاده از اين نوع تيکنالوژي به دنبال ايجاد فضايي در حاکميت ها و نظام ها شد، که در آن با تأمين شفافيت جلو فساد اداري و بروکراسي گرفته شود و در اين راستا تلاش‌هاي براي تأمين حکومت داري الکترونيکي صورت گرفت که در نتيجه اين پديده جهان کنوني را با تغييرات سريع و غير قابل پيش بيني روبه رو کرده است.
معني شفافيت در طول سال ها (به خصوص در دهه گذشته) تغييرات جدي يافته است. اين تغييرات عمدتاً ناشي از تحولات مهم در عرصه‌هاي تيکنالوژي بوده که با ادامه آن معني شفافيت نيز تکامل مييابد.
شفافيت داراي سه عنصر مهم است: 1) آشکار بودن، 2)، حساب‌دهي 3)، و همگاني بودن يا مشارکت. هنگامي که قسمتي از اين معادله مفقود مي‌گردد ساير قسمت‌ها نيز ضعيف عمل مي‌کنند.
حکومت ها هرقدر از ابزارها و امکانات تيکنالوژي معلوماتي در چارچوب استقرار حکومت الکترونيکي بيشتر بهره گيرند، ميزان شفافيت اداري افزايش مييابد، و اين موضوع منجر به کاهش فساد مي‌شود. هم چنان اين‌گونه حکومت ّها با استفاده از قابليت هاي تيکنالوژي معلوماتي مداخلات غيرضروري کارمندان را کاهش داده و با ايجاد معلومات شفاف درباره خط مشي خود و پروسه ارائه خدمات به مردم، توانسته است از رفتارهاي فساد برانگيز کارکنان جلوگيري کند.
نتايج مطالعات در اين زمينه نشان مي‌‌دهد کشور هايي که داراي شاخص فساد پائين‌‌تر و شفافيت بودجه بالاتر هستند، وضعيت مناسب تري در شاخص حکومت الکترونيکي را دارا مي باشند. ميزان اثرگذاري براي کشورهاي درحال توسعه به مراتب بيشتر از کشورهاي توسعه يافته است.
شفافيت به جاي رويکرد اندازه‌گيري مجازات مجرمين بعد از وقوع جرم، رويکرد پيشگري از فساد و ناکارآمدي را به عنوان رويکرد اصلي خود در نظر مي‌گيرد و تلاش دارد از ايجاد بسترهاي شکل گيري فساد جلوگيري کند.
افزايش مشارکت و نظارت مردمي، تسهيل همکاري هاي بين سازماني در دستگاه هاي اجرايي، افزايش مسووليت پذيري و الزام پاسخگويي مسوولين، پيشگيري و مبارزه با ايجاد فساد و همچنين ارتقاء اعتماد و سرمايه اجتماعي حاکميت از نتايج ايجاد شفافيت و از شاخه هاي مهم حکومت هاي الکترونيکي محسوب مي‌شود.
