باغ‌داری و نهال‌شانی در پرتو ساينس و قرآن

در این روزها شاهد کمپاين وسيع نهال شانی در افغانستان هستیم که همه ساله از اوایل ماه حوت آغاز و تا اواخر ماه حمل ادامه می‌یابد و طی آن میلیون‌ها اصله نهال از سوی مردم و نهادهای مسوول امارت اسلامی در بخش‌های مختلف کشور غرس می‌شود.
در مراسم آغازین این کمپاین مسوولان امارت اسلامی نیز با اشاره به اثراات زیانبار جنګ‌های چهاردهه گذشته به محیط زيست کشور، مردم را تشویق به غرس نهال و حفظ و نګهداری آن نمودند، تا از این طريق بتوانند این اثراات زيان بار ناشی از استعمال مواد کيمياوی را که از سوی اشغالګران به محيط زيست وارد شده است، کاهش دهند. بناءً در این نوشته تلاش شده تا با توجه به پیشينه باغ‌داری به ارزش مادی و معنوی درختان پرداخته شود.
پيشينه تاریخی:
تاریخچه باغ‌داری به۳۰۰۰ هزارسال قبل از میلاد در مصر بر می‌گردد که در آن زمان مصريان درختان چون انگور، خرما و زیتون را غرس می‌کردند و برای تولید این محصولات عملیاتی چون شاخه‌بری،آبیاری وآماده سازی زمین را انجام می‌دادند. سپس مردم روم و یونان قدیم نیز به این پيشه رو آوردند « varo Marcus T» ۳۷سال قبل از میلاد در کتاب خود به‌نام «Roman farm management » از انگور،ناک ،سیب ،انجیر ،خرما و میوه جات مغزدار یادآوری کرده است و «Elder plane » نیز ۷۷ قبل از میلاد درکتاب خود به‌نام تاریخ طبیعی در رابطه به تربیه برخی میوه جات معلومات ارائه نموده است به‌طور مثال وی در کتاب خود از ۴نوع بهی، ۶ نوع شفتالو، ۹نوع گیلاس، ۹ نوع آلو، ۲۹نوع انجیر و۴۱نوع ناک نام می‌برد.هم‌چنان روميان ۵۰۰ سال قبل از امروز با عملیات پیوند زدن، تناوب زراعتی و مصرف کود حیوانی آشنایی داشتند.
متعاقباً در اواخر قرن پنجم میلادی و با گسترش اسلام وپیشرفت علمی زراعت وباغ‌داری از اهمیت زیاد در نزد مسلمانان برخوردار شد. طوری‌که بسیاری از کشورهای اسلامی چون عراق ،شام و هند به تولید محصولات مختلف باغی رو آوردند. دراوایل قرن چهاردهم میلادی باغ‌داری در ایتالیا وفرانسه پیشرفت چشیم گیری داشت به دنبال آن کشف سلول توسط رابرت هوک.طبقه بندی عملی گیاهان توسط کارلینه ومطالعات پیاپی گرگورمندل ازمهم ترین نوآوری واکتشافات این دوره طی قرون شانزده میلادی محسوب می‌شود. درنهایت درطی قرن بيستم باپیشرفت درزمینه های مختلف علوم به ویژه تولید وکشت تخم های اصلاح شده،کود، ادویه جات کیمیاوی و ماشین آلات زراعتی تحولات بسیاری درزراعت وباغ‌داری صورت گرفت؛ طوری‌که پیشرفت این عرصه در صدسال گذشته (به خصوص درسی سال اخیر) بیش از صدقرن قبل ازآن تخمین شده است.
نهال‌شانی و باغ‌داری از ديدگاه قرآن:
در قرآن کریم در اغلب موارد تحت عناوین گوناگونی از درخت با واژه «شَجَر» سخن به‌میان آمده است که به‌طور نمونه به چند واژه آن اشاره می کنیم:
در سورة مبارکة «نمل»، پس از اشاره به آفرینش آسمان‌ها و زمین و نزول باران از آسمان، به رویش باغ‌ها اشاره شده و انسان را به این نکته مهم متوجه می‌کند که به کیفیت ایجاد حیات در درختان بنگرد:
ترجمه: یا آن خدایی که آسمان‌ها و زمین را خلق کرده و از آسمان برای شما باران فرستاد تا به آن درختان و باغ ‌ها را در کمال سبزی و خرمی رویاندیم که هرگز شما (از پیش خود) قادر بر رویانیدن آن درختان نبودید؟ آیا با وجود خدای یکتا خدایی هست؟ (هرگز خدایی نیست) بلکه این مشرکان (از نادانی) روی (از خدا) می‌گردانند.قرآن کریم هم‌چنان از درختان و گیاهان، به عنوان «متاع» زنده‌گی انسان یاد می کند و گاهی نیز آنها را «معیشت»، یعنی وسیله برآوردن نیازهای انسان می‌شمارد و برایشان کرامت و شأن ویژه ای قائل است. چنانچه در سورة مبارکة عبس می‌فرماید:
ترجمه: «آدمی باید به غذای خود بنگرد، ما باران را از آسمان فرو فرستادیم. آن گاه، سینه زمین را شکافتیم و در آن، دانه‌ها رویاندیم و انگور و سبزی و درخت زیتون و خرما و باغ‌های بزرگ با درختان ستبر و میوه و مرتع برای بهره گیری شما و چهارپایانتان».در آیة ۸۰ سورة مبارکة يس به برافروختن آتش که از ضروریات زنده‌گی آدمی است، اشاره می‌شود: ترجمه:«همان کسی که برای شما از درخت سبز، آتش آفرید و شما به وسیله آن، آتش می افروزید».
این آیة شریفه یکی از نشانه های قدرت خداوند(ج) را آفرینش آتشی می‌داند که از درخت سبز تولید می شود؛ زیرا بسی شگفت آور است که چگونه درختی سبز که سایه خنک و روحبخش آن، آدمی را از آسیب گرما و اشعه سوزان خورشید در امان نگه می دارد در فرآیندی دیگر، تبدیل به آتشی افروخته می‌گردد که می‌تواند همه چیز را در کام مرگ و نیستی فرو برد. این نیست، مگر به اعجاز و قدرت پروردگار توانا.
علاوه بر آن موجوداتی دیگر به جز انسان نیز از درختان بهره می‌برند. در سوره «نحل» می‌فرماید: :ترجمه:«پروردگار تو به زنبور عسل وحی کرد که در دل کوه‌ها و در میان درختان و بناهایی که می‌سازند، لانه گزین؛ سپس [وحی فرمود بدو که] از شکوفه ها بخور و راه های پروردگارت را مطیع آرام بپیما. از شکم هایشان عسل بسیار شیرین به رنگ های گوناگون بیرون می آید که شفا بخش درد انسان هاست و در این نشانه هایی است برای کسانی که می اندیشند».
بر اساس این آیة شریفه، زنبور عسل که حشره بسیار مفیدی است،به نحو غریزی و تکوینی از جانب خداوند مأمور است تا از شاخه های بلند و سرسبز درختان برای مسکن بهره گیرد و بتواند به سهولت به مواد اولیه لازم برای تولید عسل دست پیدا کند.هم‌چنان در ایة ۱۰ سورة نخل فرموده است: ترجمه «اوست کسی که از آسمان، آبی گوارا نازل می کند که می آشامید، و از آن درختانی می رویاند که حیوانات خود را در آن به چرا می برید».در این آیه تأمین غذای حیوانات اهلی و برخی حیوانات غیراهلی نیز از کارکردهای درختان به شمار می رفته است. ادامه دارد…

بخش نخست – ابوالیاس جهادوال