فصل سرما و خطرات ناشی از زغال گرفتگی

اسفندیار
همه ساله هم زمان با فرا رسیدن زمستان در افغانستان میزان مرگ و میر ناشی از زغال گرفتگی و گاز گرفتگی در میان شهروندان افزایش می‌یابد و این مرگ خاموش تعداد زیادی را به کام مرگ می‌کشاند. معمولا در افغانستان مردم برای گرم ساختن خانه‌های شان در فصل سرما از بخاری‌های گازی و زغال‌سنگ سوز استفاده می‌کنند که این امر سبب می‌شود تا آمار مسمومیت ناشی از زغال گرفتگی‌ و گاز گرفتگی بالارود. در همین یکی دو ماه گذشته خبرهای زیادی مبنی بر از بین رفتن خانواده‌ها درنتیجه زغال گرفتگی و یا گاز گرفتگی در رسانه‌ها و شبکه های اجتماعی دست به‌ دست می‌گردید. بی‌احتیاطی، نا آشنایی مردم در قسمت چگونگی استفاده از سوخت زغال‌سنگ و استفاده از بخاری‌های گازی، از عوامل و دلایل اصلی زغال گرفتگی‌ و گاز گرفتگی به شمار می‌رود. با توجه به افزایش آمار قربانیان گاز گرفتگی، زغال گرفتگی و حادثات مسمومیت ، آسیب‌شناسی و ارائه معلومات در این زمینه برای خانواده‌ها بسیار مهم و ضروری است. از آنجایی که زغال گرفتگی و گاز گرفتگی هردو عوامل و پیامد مشابه دارند به گونه موردی به زغال گرفتگی می‌پردازیم.
گاز گرفتگی یا زغال گرفتگی در اثر آزاد شدن ترکیبات خاص کاربن مونواکسایدو یک گاز بی ذائقه و بی‌بو است که وارد سیستم تنفسی شده و با خون انسان مخلوط و از آن طریق وارد سیستم حیاتی بدن مانند دماغ می‌شود که حتی شخص را به‌راحتی در حالت بیداری نیز مسموم می‌کند. داکتران گویند، زمانی که آکسیجن کافی از طریق دودکش یا منافذ دیگر به مواد سوختی زغال‌سنگ نمی‌رسد، گاز بی‌رنگ و بی‌بو خارج‌شده و به محیط پخش می‌شود و بدون آنکه اعضای خانواده متوجه آن شوند، مسموم می‌شوند. به گفته آگاهان گاز زغال‌سنگ باعث نرسیدن آکسیجن به مغز می‌شود که اگر فوراً تداوی نشود، به زودترین زمان مریض را از بین می‌برد. تولید این گاز بی‌بو و بی ذائقه توسط چری ها و بخاری‌های کهنه و فرسوده، نادرست بودن لوله‌های بخاری، سوختن ناقص بخاری و زغال‌سنگ و باز بدون مسیر دود به‌طرف خانه، صورت می‌گیرد.
واضیح ‌ترین نشانه‌های مسمومیت ناشی از زغال‌سنگ، تاریکی و خیرگی دید، نفس تنگی ، تهوع و استفراغ، هذیان‌گویی، سرگیجه، سردردی، دل بدی، سستی و ضعف است. مسمومیت باحالت خواب‌رفتگی و سستی بدن شخص شروع می‌شود. بعدازآن آهسته‌آهسته فکر و هوش انسان کاهش میابد، تپش‌های قلب شروع می‌شود و شخص به هذیان‌گویی شروع می‌کند.
مختار باشنده کابل می‌گوید، خراب بودن بخاری، خراب بودن نل ویا پر شدن نل ها یا مسیر دود در بین دیوار، سبب زغال گرفتگی می‌شود. وی افزود، «یک‌شب نل‌های بخاری خانه ما پرشده بود، اما ما بخاری را روشن کردیم، شب حادثه زغال گرفتگی به وجود آمد و من بیشتر از دیگران متوجه شدم فوراً اعضای فامیل را به مکان دیگر منتقل کردیم و با راه های وقایوی، آنها را نجات دادیم». او می‌گوید که ماه گذشته چند تن از اعضای یک خانواده در همسایگی آنها، به اثر زغال گرفتگی از بین رفتند.
فدا محمد یکی دیگر از باشنده گان کابل گفت: نظر به معلومات و گزارش‌ها، بسیاری از حادثه‌های زغال گرفتگی که منجر به مرگ افراد شده، در مکان‌های بدون تهویه مانند حمام‌ها و خانه‌های کوچک و مرتوب رخ داده است. وی می‌گوید از طرف دیگر زغال‌سنگ‌ها معمولاً برای گرم ساختن کوره‌ها، کارخانه‌ها و خطوط آهن است؛ نه برای گرم ساختن منازل حمام و خانه‌ها. اما در کابل مردم از روی ناگزیری از آن استفاده می‌کنند، بیشتر این زغال‌ها بی‌کیفیت است که سبب تولید دود می‌شوند. این زغال‌سنگ‌ها به شکل کامل نسوخته و قسمت باقی‌مانده آن به‌شدت خطر زغال گرفتگی را بین اعضای خانواده بیشتر می‌کند. همین‌گونه نا آشنایی بعضی خانواده‌ها نسبت به چگونگی استفاده از بخاری‌های ترکی و زغال‌سنگ، باعث می‌شود که زغال گرفتگی به وجود بیاید.
در کنار این موارد گفته می‌شود که هرگاه در قسمت تکاندن دود نل های بخاری یا ترمیم آن، بی‌توجهی صورت گیرد، خطر زغال گرفتگی بیشتر می‌شود. خانواده‌های که در تکاندن و پاک کردن نل های بخاری، ترمیم عوارض بخاری و نل‌های آن و همچنین دقت در کیفیت، روشن گذاشتن بخاری در هنگام خواب، تنبلی و بی‌احتیاطی می‌کنند، به‌شدت در معرض خطر زغال گرفتگی قرار دارند.
با این حال داکتران توصیه می‌کنند که برای جلوگیری از زغال گرفتگی، شهروندان باید در قسمت تبدیل هوای خانه، ترمیم نل های بخاری، تکاندن دودها در داخل نل ها و بین دیوارها، توجه بیشتر کنند. به‌محض احساس سرگیجه یا تهوع، فوراً دروازه‌ها و پنجره‌ها را باز بگذارند. خانواده‌ها باید از قرار دادن زغال‌های نیم‌سوخته و سیاه در صندلی‌ها و داخل بخاری‌ها خودداری کنند. نل های بخاری باید کوتاه و مستقیم به‌طرف بیرون تنظیم شود تا دود و بخار خارج گردد. در بالای بام نیز بالای نل‌های بخاری کلاهک مخصوص نصب شود.
هرگا فرد دچار مسمومیت شد فوراً به اتاق دیگر که دارای هوای آزاد باشد منتقل شود. در صورت حاد بودن، انتقال مسموم به کلینیک یا مرکز درمانی، تنفس مصنوعی دهان‌به‌دهان، دادن مایعات شیرین و لیمو در صورت که از هوش نرفته باشد از موارد است که باید برای شخص مسموم در نظر گرفته شود.
با این همه می‌شود گفت که آگاهی در این مورد سبب می‌شود تا خانواده‌ها در این فصل زمستان، قربانی این مرگ خاموش نگردند و نسبت به گاز گرفتگی و زغال گرفتگی، تشخیص، راه‌های وقایه و تداوی آن آشنایی بیشتر پیدا کنند.