از آنجای که زندگی اجتماعی ايجاب نظم و نسق بخصوص را مينماید غرض رعایت نظم فامیل که اساس و بنیاد اجتماع از آن آغاز میگردد و تشکیل فامیل درچوکات نظام اسلام و مبین اساسات همزیستی درجامعه اسلامی میباشد که روی هم رفته تشکیل فامیل و جامعه ایده آل بدواً از اثر ازدواجها در پرتو شریعت بمیان میآید.
در فقه اسلامی تعاریف متعدد برای نکاح ارائه شده است، فقه های احناف بر این باور اند که نکاح عبارت از عقدی است که افاده ملک متعه میکند؛ موجب میشود که زن و شوهر بتوانند از همدیگر استمتاع جنسی بگیرند. به عبارت دیگر: (الزواج هو عقد یتضمن اباحة الاستمتاع بالمراة بالوطی و المباشرة و التقبیل الضم و غیرذالک اذا کانت المراة غیر محرم بنست او رضاع او مهر) ترجمه: «ازدواج عبارت از عقدیست که مفهوم استفاده درست از زن را میدهد که شخص به سبب هم خوابی، مباشرت، بوسیدن، به آغوش کشیدن زن از آن استفاده میبرد البته این زمانی برای انسان جواز دارد که زن از جمله محارم نسبی، رضاعی یا سببی شخص نباشد.»
چند همسری یا تعدد زوجات وضعیتی است که در آن زن یا مرد بیش از یک همسر دارند. چند همسری شامل دو نوع چند زنی و چند شوهری میشود. چند زنی حالتی است که در آن مرد در یک زمان با چند زن ازدواج میکند. چند شوهری حالتی است که زن بطور همزمان دو شوهر یا بیشتر داشته باشد. مفهوم دقیق چند همسری (تعدد زوجات) چندان روشن نیست و این به فقدان تعریف دقیق از «همسر» باز میگردد. معمولاً تعریف همسر در چندهمسری به روابطی محدود نمیشود که توسط دولتها به رسمیت شناخته شده اند. اما اینکه دقیقاً چه نوع رابطه را میتوان «همسری» درنظر گرفت به درستی مشخص نیست در جانور شناسی اصطلاح چندهمسری به هر نوع جفت گیری چندگانه اشاره دارد.
تک همسری طبیعی ترین و متعارفترین شکل زنا شویی است. باید گفت که اسلام مبتکر تعدد زوجات و چندهمسری نبوده زیرا قرنها پیش از اسلام درمیان تمدنها و اقوام های مختلف جهان وجود داشته و از سوی آن را بطور کلی با توجه به مصالحی نسخ ننموده بلکه برای حمایت از حقوق زن و جلوگیری از سوء استفادهها و ظلم های که بنام تعدد زوجات از سوی مردان میشد شرایط و محدودیتی را وضع نمود. با توجه به این؛ اصل درنظام اسلام تکهمسری است، در شرایط خاص و در موارد استثنای آنهم با توجه به مصالح اجتماعی و درجهت استحکام بخشیدن به نهاد خانواده و جلوگیری از فروپاشی آن، ازدواج مجدد (تعدد زوجات) مجاز شناخته شده است. اصلاح اساسی که اسلام در زمینه تعدد زوجات به عمل آورد این بود که عدالت را شرط کرد و اجازه نداد به هیچ وجه تبعیضی میان زنان یا حتی میان فرزندان آنها صورت بگیرد.
تعدد زوجات با این شرط اخلاقی شدید و سخت بجای آنکه وسیلهای برای تنوع طلبی زن و مرد واقع گردد درقالب انجام وظیفه و اجرای عدالت ظهور میکند. به همین علت کسانی که تعدد زوجات و ازدواج مجدد را وسیله تفنن و هوسرائی قرار داده اند درحقیقت از قانون اسلامی به عنوان یک ابزار بهانهای برای عمل ناروا و هوس خود سود جسته اند که اجتماع قانون و به عبارتی حکومت که حافظ و مجری عدالت درهمه ابعاد آن است حق دارد چنین افرادی را مؤخذه و مورد مجازات قرار دهد.
در ازدواج، اصل بر تک همسری است: «وجعل منها زوجها لیسکن الیها» سوره الاعراف 189، تک همسری موسی و همسرش «فلما قضی موسی الاجل و سار باهله..» سوره القصص آیه 29، نوح و همسرش «ضرب الله مثلا للذین کفروا امراة نوح و المراة لوط..» سوره التحریم آیه 10، لوط و همسرش «ضرب الله مثلا للذین کفروا امراة نوح و المراة لوط..» سوره التحریم آیه 10، ابولهب و همسرش «وامراته حمالة الحطب» سوره لهب آیه 4، که همه این موارد بر دو نکته صحه میگذارند:
۱- نشان دهنده طبیعی و فطری بودن تک همسری است؛
۲- مورد تأیید بودنش را نشان میدهد.
رسول الله صلی الله علیه وسلم درطول حیات خدیجه همسر دیگری بر نگزیدند. با وجود آن که تعدد زوجات مباح است و واجب نمیباشد و این هم یک حقیقت مسلم و قبول شده است که اولیاء امور حق تصرف امور مباح را دارند. گاه در ذهن انسان منع خطور میکند یا کم از کم شرط و مصالح جایز نمودن آن، مانند جلوگیری از فحشاءو بی حیایی و زیادت تعدد خانوادهها، امروز ضرورت به تعدد زوجات از ضرورتی که در صدر اسلام بود کم نبوده زیرا تعداد زنها نسبت به مردها چندین برابر زیاد است؛ پس اگر مباح بودن تعدد زوجات به رضایت زوجه اول مشروط نمایم این مصلحت کاملاً از بین میرود زیرا هیچ زنی به رغبت خود به زوجه دوم راضی نمیشود.
تعدد زوجات با وجودی که یکی از ضرورت اجتماع محسوب میشود و دین مقدس اسلام شرایط و حدود خاص را برای آنعده از مردان که میخواهند با بیش از یک زن نکاح کنند وضع کرده است اما با تأسف درکشور ما شوهران از این حدود و صغور معینه خارج شده و بدون درنظر داشت شرایط تعیین شده مبادرت به ازدواج با بیش از یک زن ورزیده اند که در نتیجه این عمل به یک نوع آسیب اجتماعی مبدل شده است. دراخیر هم باید گفت که قابل ستایش است که جناب امیرالمومنین شیخ هبة الله بعد از به قدرت رسیدن امارت اسلامی طی فرمان عموم مجاهدین بخصوص مقامات عالی رتبه و دارای منسبهای نظامی و سیاسی امارت را از تعدد زوجات و ازدواجهای غیرضروری منع نموده است.
احمدشارق دلدار
